“Quá nhẹ” với tổ chức vi phạm
Dự thảo nghị định về xử phạt trong lĩnh vực tài sản mã hóa đề xuất mức phạt tối đa 200 triệu đồng đối với tổ chức vi phạm. Phạm vi xử lý bao gồm: vi phạm quy định về chào bán – phát hành tài sản mã hóa; vi phạm trong tổ chức vận hành thị trường giao dịch; và vi phạm trách nhiệm của các đơn vị cung cấp dịch vụ liên quan.
TS Trần Quý, Viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế số Việt Nam và Chủ tịch MetaDAP, cho rằng mức phạt này “quá thấp và thiếu sức răn đe” trong bối cảnh thực tế. Một dự án scam hoặc nhóm thao túng giá token có thể thu lợi hàng triệu USD, khiến mức phạt 200 triệu đồng trở nên không khác gì một “phí vi phạm”.
Ông dẫn thêm phép so sánh từ thị trường chứng khoán – lĩnh vực có tính chất tương đồng – nơi mức phạt có thể lên đến 3 tỷ đồng hoặc gấp 10 lần khoản thu trái pháp luật. Sự chênh lệch này, theo ông, đang mở ra nguy cơ các đối tượng vi phạm chuyển từ chứng khoán sang crypto – nơi chế tài nhẹ hơn.
Quan điểm tương tự được ông Phạm Đông, nhà sáng lập Saigon TradeCoin, đưa ra. Ông cho rằng với các thương vụ phát hành thu về hàng triệu USD, mức phạt tối đa 200 triệu đồng sẽ không đủ sức ngăn chặn hành vi vi phạm nếu không đi kèm các hình thức xử lý bổ sung. “Các tổ chức có thể chấp nhận nộp phạt để đổi lại khoản lợi nhuận lớn hơn nhiều lần”, ông nói.
Siết quản lý nhà đầu tư cá nhân
Dự thảo cũng đề xuất xử phạt nhà đầu tư cá nhân từ 10–30 triệu đồng nếu giao dịch tài sản mã hóa không thông qua tổ chức do Bộ Tài chính cấp phép. Nhưng trong bối cảnh chưa có bất kỳ sàn giao dịch nội địa nào được cấp phép, quy định này gây lo ngại sẽ tạo áp lực tâm lý cho nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Một nhà đầu tư kỳ cựu cho rằng điều cấp thiết lúc này là xây dựng lộ trình chuyển đổi khi hệ thống sàn nội chính thức hoạt động, đồng thời đưa ra cơ chế khuyến khích người dùng lựa chọn nền tảng được cấp phép, thay vì “phạt” trong giai đoạn chưa có hạ tầng thị trường.
PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, Trưởng Bộ môn Thị trường Tài chính – Đại học Kinh tế TP.HCM, nhận định thị trường tài sản mã hóa vẫn mang bản chất tự do. Vì vậy, ở giai đoạn đầu, Nhà nước nên tập trung vào việc đưa nhà đầu tư vào khuôn khổ sàn hợp pháp thay vì áp dụng xử phạt hành chính.
Yếu tố kỹ thuật cũng khiến việc xử phạt trở nên khó khả thi. Cơ quan quản lý gần như không thể xác định chủ sở hữu ví cá nhân. Ngay cả những sàn lớn như Binance dù yêu cầu KYC nhưng vẫn tuân thủ chính sách bảo mật danh tính nghiêm ngặt, do đó không dễ cung cấp dữ liệu cho phía quản lý. Từ góc nhìn này, TS Trần Quý đề nghị tạm hoãn quy định phạt tiền cá nhân trong giai đoạn thí điểm.
Thay vì chế tài hành chính, các chuyên gia gợi ý áp dụng cơ chế “safe harbor” (bến cảng an toàn): Nhà nước chỉ bảo vệ pháp lý cho các giao dịch thực hiện qua sàn được cấp phép; mọi hoạt động ngoài hệ thống chính thống sẽ do nhà đầu tư tự chịu rủi ro, không được pháp luật hỗ trợ khi xảy ra mất mát hay lừa đảo. Cách tiếp cận này, theo họ, tạo động lực tự nhiên để dòng tiền quay về thị trường hợp pháp mà không cần biện pháp cưỡng chế khó thực thi.
