Bắt đầu từ một nền tảng vị tha mạnh mẽ, nơi người dùng chia sẻ tài nguyên mà không màng lợi nhuận, tiền mã hóa (crypto) đã trải qua một sự biến chất sâu sắc. Bài viết này phân tích hành trình từ những ngày đầu của mạng ngang hàng (p2p) đến sự trỗi dậy của các sàn giao dịch, bong bóng ICO và mô hình "khai thác" tâm lý hiện đại. Tinh thần cốt lõi về việc trao quyền lại cho mọi người dường như đã bị thay thế bởi lòng tham, nỗi sợ hãi và các cơ chế được thiết kế để khai thác hy vọng của đám đông.
Tiền mã hóa từng có một nền tảng vững chắc của chủ nghĩa vị tha. Những người sử dụng các sản phẩm dựa trên crypto thời kỳ đầu không bao giờ tìm kiếm tiền bạc. Họ vui vẻ cung cấp tài nguyên cho các mạng lưới cũ như BitTorrent để giúp đỡ một cộng đồng lớn. Vào thời điểm chưa có các nền tảng OTT, việc xem một bộ phim hay với chất lượng tốt rất khó khăn.
Văn hóa điện ảnh, một nền văn hóa luôn thu hút ngày càng nhiều người, đã được crypto hỗ trợ để trở nên mạnh mẽ và toàn diện hơn, tiếp cận mọi người trên toàn thế giới có internet. Nhiều người đã tham gia bằng cách cung cấp các tệp phim thông qua hệ thống máy tính của họ, và những người khác tải chúng về theo cách thức ngang hàng (p2p). Tất cả đều miễn phí và được thúc đẩy bởi niềm đam mê chung.
Cảm giác chung về việc làm điều gì đó thay thế cho các hệ thống tập trung và trả lại quyền lực cho mọi người là đặc tính cốt lõi của những người tham gia vào các sản phẩm crypto sơ khai. Sau đó, Bitcoin xuất hiện như một thời điểm bước ngoặt. Trong những năm đầu, những người tham gia mạng lưới không quan tâm đến giá cả. Họ quan tâm đến việc xây dựng mạng lưới, giáo dục cộng đồng và thúc đẩy việc áp dụng sớm. Hàng ngàn bitcoin đã được cho đi miễn phí qua các diễn đàn và sự kiện trong năm 2009 và 2010.
Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi khi các sàn giao dịch ra mắt để giao dịch Bitcoin, khiến nó bắt đầu được thị trường định giá. Tinh thần vị tha bắt đầu lùi lại, nhường chỗ cho nỗi sợ hãi và lòng tham len lỏi, dần dần làm vẩn đục ý thức của mạng lưới. Các vụ bê bối như Mt. Gox, Bitconnect, và OneCoin là những biểu hiện rõ rệt về cách các tác nhân xấu đã bòn rút hàng triệu USD từ những người dân thường. Tiền bạc đã thay đổi crypto. Cuộc chạy đua kiếm tiền từ một thứ mà không nhiều người hiểu, và việc sử dụng sự bất đối xứng thông tin đó để trục lợi cá nhân, đã trở thành chương trình nghị sự mới của những người xây dựng thị trường crypto sau năm 2012.
Họ đã đạt được thành công lớn khi thị trường chứng kiến hàng trăm đồng tiền được giao dịch vào năm 2017, đó là lúc sự trỗi dậy của các đợt Chào bán Coin Lần đầu (ICO) bùng nổ. Các dự án đã huy động hàng tỷ USD. Mọi người tin vào những ý tưởng đó mà không nhận ra rằng cơ sở hạ tầng thậm chí còn chưa sẵn sàng. Tất cả những gì họ thấy là mọi người kiếm tiền và chia sẻ thành công, đủ để khiến họ tin rằng crypto sẽ thay đổi cuộc đời mình. Họ đã tin và họ đã mất. Các tác nhân xấu lại một lần nữa chiến thắng, một số thậm chí còn đeo mặt nạ người tốt và vẫn đang hoạt động ở các vị trí cao hơn cho đến ngày nay.
Crypto và lớp áo mới cho thời đại mới
Giờ đây, crypto khoác lên mình một lớp áo mới. Các token đã trở thành những chuỗi dữ liệu hứa hẹn với nguồn cung hạn chế, và đội ngũ phát triển kiểm soát việc phân phối. Họ từ từ giải phóng nguồn cung đó ra thị trường một cách có tính toán, phân phối một phần để tạo ra nhu cầu nhân tạo, sau đó tạo ra các ưu đãi để những người tham gia sớm neo giữ danh tính và danh tiếng của họ xung quanh token. Những ưu đãi này không chỉ về kinh tế, chúng là những kích hoạt tâm lý nhằm gây ra niềm tin, chủ nghĩa bộ lạc và hội chứng FOMO. Sản phẩm thực sự không phải là token, mà là ảo ảnh.
Các câu chuyện được xây dựng xung quanh chuỗi dữ liệu không chỉ sai lệch mà còn được thiết kế có chủ đích về mặt cảm xúc. Mục tiêu luôn là tâm trí phản ứng của hàng triệu người đang mắc kẹt trong vòng lặp sinh tồn, theo đuổi ý nghĩa và chỉ cần một thứ gì đó để tin vào.
Những người đứng sau các chuỗi dữ liệu này không bán sản phẩm, họ bán hy vọng, được ngụy trang bằng các con số, xu hướng và biệt ngữ cộng đồng. Họ khai thác sự bất đối xứng thông tin với độ chính xác phẫu thuật, biết rằng hy vọng là loại thuốc dễ bán nhất và khó từ bỏ nhất. Sự hợp nhất của cải luôn phát triển mạnh mẽ dựa trên sự bất đối xứng này: số ít biết cuộc chơi, số đông bám vào giấc mơ.
Sự khai thác độc hại
Chúng ta đã đến giai đoạn mà nhiều người tham gia lâu năm cảm thấy bị lừa dối nhưng không thể chấp nhận. Những người mới vẫn thấy hy vọng, nhưng hầu hết những người đã chứng kiến hai hoặc ba chu kỳ trước đều không thể tiêu hóa được cấu trúc thị trường hiện tại.
Họ không thể theo dõi các câu chuyện (narrative) mới, không thể di chuyển đủ nhanh, vì họ bị mắc kẹt trong ý tưởng cũ về một thị trường từng cảm thấy dễ dàng hơn. Nhưng vấn đề thực sự là quy mô, trước đây, có một kẻ khai thác đằng sau một trăm nghìn người dùng, bây giờ có một kẻ khai thác đằng sau một trăm người dùng. Cơ hội bị "khai thác" của bạn là rất cao.
Những kẻ khai thác liên tục ném các câu chuyện mới vào thị trường, tạo ra sự phấn khích. Mọi người thắng và thua, ở lại và rời đi, nhưng sự khai thác vẫn tiếp tục và ngày càng phát triển về quy mô. Một số người thông minh tiếp tục thu lợi bằng cách thoát ra đúng thời điểm, trong khi những người khác trở thành thanh khoản xả. Khi việc áp dụng chính thống càng lan rộng, sẽ càng có nhiều người bị mắc kẹt. Đó là lúc các chính phủ sẽ đến để "giải cứu" thông qua các quy định, cuối cùng chuyển dòng chảy khai thác về phía họ dưới hình thức thuế.
Đối chiếu về thực tại
Khi nhìn lại toàn bộ quá trình này, so sánh nó với nguồn gốc của lòng vị tha, người ta có thể nhận ra những gì chúng ta đã làm với crypto. Một thứ từng rất thuần khiết, giải phóng và đầy hứa hẹn, cho thấy các khả năng của những hệ thống thay thế, lẽ ra phải trả lại quyền lực cho chúng ta. Giờ đây, có vẻ như chúng ta có "quyền", nhưng đó là quyền được thua. Giấc mơ đã biến thành ảo ảnh, ảo ảnh biến thành sự khai thác, và đó có thể là câu chuyện thực sự của crypto.
