Thị trường tiền mã hóa vốn dĩ là một cuộc thử nghiệm xã hội vĩ đại, nhưng ít ai để ý rằng cuộc thử nghiệm lớn nhất không phải là tiền tệ, mà là chủ quyền. Các tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) ban đầu được tạo ra với mục đích đơn giản là quản lý các giao thức phi tập trung một cách minh bạch hơn, nhưng giờ đây, chúng đang lặng lẽ tích lũy các thuộc tính cốt lõi của một quốc gia – tài sản, luật pháp và công dân – để rồi trở thành một lớp thực thể mới: các quốc gia ảo không biên giới. Đây không còn là một ý tưởng hão huyền, mà là một sự kiện đang diễn ra với tốc độ chóng mặt, và các chính phủ truyền thống đang ở thế bị động.
Trước hết, hãy nói về tài sản. Quyền lực tối thượng trong thế giới hiện đại được đo bằng khả năng tài chính và quy mô vốn hóa thị trường của các DAO đã vượt xa tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nhiều quốc gia nhỏ. Chúng ta hãy nhìn vào các tổ chức như Uniswap hay Arbitrum, những DAO quản lý hàng tỷ đô la Mỹ trong kho bạc, được tích lũy từ phí giao dịch và doanh thu mạng lưới.
Các tài sản này được quản lý dưới dạng kho bạc, một dạng hợp đồng thông minh được quản lý bởi cơ chế đồng thuận đa chữ ký trên blockchain, khi mỗi đơn vị tài sản chuyển đi phải qua toàn bộ chữ ký blockchain. Các Kho bạc này tương tự như một ngân sách quốc gia của một thực thể ảo, nó là ngân sách quốc gia của một thực thể ảo, cho phép họ tài trợ cho cơ sở hạ tầng, trả lương cho "công chức" (nhà phát triển và cộng đồng) và mở rộng ảnh hưởng địa chính trị kỹ thuật số của mình. Khi một tổ chức có khả năng cam kết hàng trăm triệu đô la vào việc phát triển hạ tầng công cộng (như các quỹ hỗ trợ phát triển hệ sinh thái), họ đang thực hiện chức năng cơ bản nhất của một nhà nước.
Thứ hai, về luật pháp và hệ thống tư pháp. Luật pháp của một DAO không nằm trên giấy mà nằm trong mã nguồn, và các quyết định quản trị được thực hiện thông qua bỏ phiếu bằng token, hoàn toàn thay thế quy trình lập pháp truyền thống. Khi một đề xuất được thông qua, nó sẽ được thực thi bởi các hợp đồng thông minh mà không cần sự can thiệp của bất kỳ thẩm phán hay cơ quan hành pháp nào.
Sự kiện nổi bật nhất cho thấy DAO là một hệ thống pháp lý riêng chính là vụ việc liên quan đến Ooki DAO và Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Hoa Kỳ (CFTC). CFTC đã kiện Ooki DAO và tìm cách phục vụ các tài liệu pháp lý thông qua một hộp chat trên website, về cơ bản là công nhận DAO là một "người" có trách nhiệm pháp lý. Dù kết quả cuối cùng ra sao, việc cơ quan quản lý liên bang phải vật lộn với cách thức phục vụ pháp lý lên một thực thể không có trụ sở, không có CEO hay văn phòng cho thấy sự bất lực của luật pháp truyền thống trước mô hình quản trị mới này.
Thứ ba, là mô hình thuế khóa và sự tham gia của công dân. Các DAO đang tạo ra các hình thức "thuế" mới – như phí giao dịch, phí sử dụng giao thức – mà bất kỳ ai sử dụng đều phải trả, bất kể họ ở quốc gia nào. Quan trọng hơn, quyền sở hữu token không chỉ là cổ phần; nó là quốc tịch kỹ thuật số.
Một người dùng ở Hà Nội và một nhà phát triển ở Berlin, và một nhà đầu tư ở New York đều là "công dân" bình đẳng của cùng một DAO, cùng hưởng quyền lợi từ sự phát triển của hệ sinh thái và có quyền bỏ phiếu cho tương lai của nó. Điều này tạo ra một sự dịch chuyển quyền lực to lớn: cá nhân bắt đầu cam kết lòng trung thành về kinh tế và xã hội với các quốc gia ảo này thay vì chỉ là quốc gia vật lý của họ, dẫn đến sự rò rỉ cơ sở thuế truyền thống.
Đọc thêm: Chuyện nghề: Nhận lương CM nhưng tôi bị “khủng bố tinh thần” như CEO
Cuối cùng, sự va chạm là không thể tránh khỏi. Giả thuyết chấn động nhất là các quốc gia vật lý sẽ không thể kiểm soát hoặc đánh thuế hiệu quả các "quốc gia ảo" này. Khi một DAO có tài sản nằm rải rác trên toàn cầu, được quản lý bởi các hợp đồng thông minh không thể bị đóng băng và được điều hành bởi hàng ngàn người dùng ẩn danh, việc áp dụng luật pháp hay thuế là một nhiệm vụ khá khó triển khai.
Các chính phủ có thể cố gắng bắt giữ những nhà phát triển cốt lõi hoặc giao diện người dùng, nhưng bản chất phi tập trung của DAO đảm bảo rằng giao thức vẫn tiếp tục hoạt động. Đây chính là sự trỗi dậy của lex cryptographica (luật của mật mã) – nơi mã nguồn không chỉ là quy tắc kỹ thuật mà còn là luật pháp tối cao, thách thức hiệu lực của lex lata (luật hiện hành).
Sự ra đời của các DAO như CityDAO, tuyên bố mua đất vật lý và tìm cách thiết lập một mô hình quản trị kết hợp giữa ảo và thực, càng làm tăng thêm tính thực tế và sự cấp bách của giả thuyết này. Chúng ta đang chứng kiến sự khai sinh của các thực thể mới, những thực thể mà các chính phủ buộc phải học cách đối phó – không phải với tư cách là công ty, mà là các đối thủ cạnh tranh về chủ quyền.
Sự va chạm không thể tránh khỏi và chiến lược hòa giải
Bản chất của cuộc xung đột nằm ở khái niệm trọng tài quyền hạn (jurisdictional arbitrage). Trong thế giới truyền thống, cá nhân phải chọn quốc gia nơi họ sinh sống và chịu sự chi phối của luật pháp nơi đó. Trong thế giới DAO, cá nhân chọn giao thức nơi họ hoạt động và tham gia bỏ phiếu, họ thực hiện quyền rời bỏ khỏi một hệ thống nếu không hài lòng, thay vì chỉ có quyền lên tiếng như trong chính trị truyền thống. Đây là một cơ chế tự điều chỉnh quyền lực mà nhà nước vật lý không có.
Giả thuyết về sự hòa giải quái gở cho rằng chính phủ không thể chiến thắng bằng cách đàn áp; họ phải chiến thắng bằng cách tích hợp. Có ba chiến lược lớn mà các quốc gia đang hoặc sẽ phải theo đuổi để tồn tại bên cạnh các quốc gia ảo này, và tất cả đều chấp nhận sự dịch chuyển chủ quyền:
Chiến lược "lồng khung"
Chiến lược này buộc các quốc gia ảo phải có một "bộ mặt vật lý" để tương tác với nền kinh tế truyền thống. Tiểu bang Wyoming ở Hoa Kỳ là ví dụ điển hình khi họ ban hành luật cho phép DAO được công nhận là một loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn (DAO LLC).
Đây là một nỗ lực nhằm tạo ra một phễu pháp lý, nơi DAO được công nhận về mặt pháp lý để có thể mở tài khoản ngân hàng, ký hợp đồng và kiện tụng, nhưng đổi lại, họ phải xác định một tập hợp các thành viên có trách nhiệm pháp lý. Wyoming không cố gắng đóng băng kho bạc của DAO, mà họ cố gắng cá nhân hóa trách nhiệm pháp lý, đặt một lớp luật viết lên trên lớp luật mã nguồn, tạo ra một DAO lai (Hybrid DAO). Sự hòa giải này là một sự nhân nhượng về mô hình công ty, không phải về chủ quyền.
Chiến lược "thuế tại điểm rút"
Vì việc đánh thuế kho bạc của một DAO là bất khả thi, chính phủ sẽ thay đổi chiến thuật: đánh thuế công dân của DAO tại thời điểm họ chuyển đổi tài sản ảo thành tiền pháp định (fiat). Đây là điểm yếu duy nhất mà nhà nước vật lý có thể khai thác. Các nhà quản lý sẽ không còn quan tâm đến việc DAO kiếm tiền bằng cách nào (fees, staking rewards, v.v.), mà chỉ quan tâm đến việc cá nhân rút tiền bằng cách nào.
Các sàn giao dịch tập trung (CEX) trở thành cửa khẩu biên giới quốc tế, nơi các giao dịch rút tiền được coi là sự kiện chịu thuế. Bằng cách này, chính phủ chấp nhận sự tồn tại của quốc gia ảo, nhưng duy trì khả năng thu ngân sách từ hoạt động kinh tế của công dân họ trong thế giới ảo đó.
Chiến lược "cạnh tranh chủ quyền"
Một giả thuyết quan trọng khác là các quốc gia sẽ phải xây dựng blockchain riêng của mình để cạnh tranh trực tiếp với các DAO phi tập trung. Sự ra đời của các loại tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDCs) hay các chuỗi khối quản lý danh tính quốc gia không chỉ là về đổi mới công nghệ; đó là về việc duy trì sự kiểm soát.
Nếu một quốc gia có thể cung cấp một nền tảng kỹ thuật số nhanh hơn, hiệu quả hơn và quan trọng nhất là an toàn pháp lý hơn so với các DAO không rõ ràng về quy định, họ sẽ tạo ra một sự đánh đổi có chủ đích: công dân chấp nhận sự kiểm soát nhất định của nhà nước đổi lấy sự ổn định và bảo vệ pháp lý. Cuộc đua không phải là ngăn chặn DAO, mà là trở thành chuỗi khối ổn định và đáng tin cậy nhất.
Sự hòa giải giữa lex cryptographica và lex lata sẽ không diễn ra trong hòa bình, nhưng nó chắc chắn sẽ định hình lại hoàn toàn cách chúng ta hiểu về quyền lực và biên giới trong thế kỷ XXI.
Quốc gia nào sẽ tiên phong để trở thành DAO?
Nếu luật pháp truyền thống đang bị thách thức bởi sự phi tập trung, thì giải pháp không phải là chống lại sự phi tập trung, mà là phi tập trung hóa chính quyền tài phán của mình. Giả thuyết chỉ ra rằng, quốc gia tiên phong trong việc chấp nhận mô hình DAO lai (Hybrid DAO) sẽ là một vùng quyền hạn có lịch sử về chủ quyền phân tán và sự nhạy bén tài chính, và đó chính là Thụy Sĩ, đặc biệt là khu vực Crypto Valley (Zug).
Tại sao lại là Thụy Sĩ, một biểu tượng của sự ổn định và bảo thủ? Bởi vì Thụy Sĩ không phải là một nhà nước tập trung mà là một liên bang của các bang (canton), với mỗi bang có mức độ tự trị và hệ thống thuế riêng. Mô hình quản trị này, vốn đã phi tập trung, dễ dàng tương thích với cấu trúc của một DAO. Họ có thể xem DAO không phải là mối đe dọa, mà là một bang kỹ thuật số mới.
Giả thuyết cụ thể là: Bang Zug sẽ trở thành "cửa ngõ pháp lý của Web3" bằng cách đưa ra một khuôn khổ luật pháp đột phá, trong đó, họ sẽ cấp tư cách pháp nhân đầy đủ cho kho bạc và mã nguồn của DAO với các điều kiện sau:
- Bộ lọc KYC/AML tập trung: Để đạt được tư cách pháp nhân Thụy Sĩ, DAO phải sử dụng một dịch vụ trung gian có trụ sở tại Zug để thực hiện quy trình nhận dạng khách hàng (KYC) và chống rửa tiền (AML) đối với tất cả người nắm giữ token quản trị (governance token). Điều này không làm ảnh hưởng đến hoạt động giao thức, nhưng nó làm sạch hệ thống quản trị của DAO.
- Thuế phí dịch vụ pháp lý: Thay vì cố gắng đánh thuế toàn bộ kho bạc, Zug sẽ thu một khoản phí dịch vụ pháp lý hàng năm cố định, dựa trên tổng tài sản được quản lý (Total Value Locked - TVL), như một "thuế phí chủ quyền" cho việc bảo vệ DAO dưới luật pháp Thụy Sĩ.
Động thái này sẽ chấn động toàn cầu vì nó tạo ra một nơi an toàn về pháp lý cho hàng trăm tỷ đô la tài sản kỹ thuật số đang lơ lửng, không có chủ quyền. Một DAO được công nhận ở Thụy Sĩ sẽ ngay lập tức có khả năng tương tác an toàn với các ngân hàng, quỹ đầu tư và cơ quan chính phủ khác trên toàn thế giới, biến Zug thành trung tâm tài chính kỹ thuật số không thể thay thế. Bằng cách này, Thụy Sĩ chấp nhận DAO là một thực thể ngang hàng, nhưng buộc nó phải chơi theo luật chung về chống tội phạm tài chính.
Đây là một nước cờ địa chính trị vô cùng táo bạo: một quốc gia nhỏ chấp nhận sự tồn tại của các quốc gia ảo và thu lợi từ chúng, qua đó thách thức trực tiếp vai trò của các trung tâm tài chính lớn hơn. Nó chứng minh rằng, trong kỷ nguyên kỹ thuật số, sự nhanh nhẹn về pháp lý có giá trị hơn quy mô kinh tế.
Lời kết
Giả thuyết về sự trỗi dậy của các "quốc gia ảo DAO" không phải là một viễn cảnh tương lai xa xôi, mà là sự phản ánh trực tiếp những gì đang xảy ra trong hiện tại. Chúng ta đã thấy các thực thể kỹ thuật số tích lũy tài sản, thiết lập luật lệ và thu hút lòng trung thành của công dân trên toàn cầu, khiến đường biên giới vật lý trở nên mờ nhạt và kém quan trọng.
Cuộc chiến này không phải là cuộc chiến giữa người tốt và kẻ xấu, mà là cuộc chiến giữa mô hình tổ chức cũ và mô hình tổ chức mới. Các nhà nước truyền thống, với bộ máy cồng kềnh, đang bị thách thức bởi sự nhanh nhẹn, minh bạch và khả năng trọng tài quyền hạn vô song của DAO. Sự kiện Ooki DAO và động thái của Wyoming, cùng với dự đoán về việc Thụy Sĩ sẽ lồng khung pháp lý cho DAO, chỉ là những chỉ dấu đầu tiên cho thấy luật pháp viết đã bắt đầu cúi mình trước luật mã nguồn.
Tương lai của chủ quyền không nằm ở việc ai có nhiều xe tăng hay ngân hàng lớn hơn, mà là ai có chuỗi khối ổn định hơn và khuôn khổ pháp lý linh hoạt hơn để chào đón công dân kỹ thuật số. Nếu các quốc gia không kịp thời thích ứng và tích hợp những thực thể ảo này, họ sẽ không chỉ mất đi cơ sở thuế, mà còn mất đi những công dân tài năng nhất, những người đã chọn quyền tự trị kỹ thuật số thay vì sự kiểm soát truyền thống. Đây là sự thay đổi địa chính trị lớn nhất kể từ sau sự ra đời của Internet, và chúng ta đang ở ngay tâm điểm của nó.
